ضرورت حفاظت از قلمروی خرس قهوه‌ای در آذربایجان‌ شرقی

ضرورت حفاظت از قلمروی خرس قهوه‌ای در آذربایجان‌ شرقی

به گزارش ایرنا، خرس‌های قهوه‌ای، بر خلاف سایر گوشت­خواران پرتحرک، ساختار ژنتیکی کاملاً مشخصی دارد و بنابر اعلام کارشناسان جهانی محیط زیست، جمعیت­ آن در خاورمیانه از جمله ایران در معرض تهدید قرار دارد.

در تبیین اهمیت زیستی خرس قهوه‌ای بومی آذربایجان شرقی ذکر این نکته کافی است که هنوز جایگاه تبار شناختی و تنوع ژنتیکی این گونه در مقایسه با تبارهای جهانی خرس قهوه‌ای در ابهام قرار دارد.

هر چند گستره زیستگاه خرس قهوه‌ای، وسیع بوده و محدوده‌ای حد فاصل کوه‌های البرز تا ارسباران (آذربایجان شرقی) و جنوب ­شرقی زاگرس (مرودشت تا اقلید و استان فارس) را در بر می‌گیرد، اما آذربایجان شرقی زیستگاه اصلی این گونه جانوری و حفاظت و صیانت از قلمروی آن در این خطه یک اصل خدشه ناپذیر و غیرقابل تردید است.

اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، موسوم به «آی.یو.سی.ان»، در برنامه عمل حفاظت از خرس‌ها در سال 1999، به ذکر عبارت «جمعیت کوچک» درباره خرس‌های ایران بسنده کرده و حتی برخی، خرس‌های خاورمیانه را تقریبا منقرض شده پنداشته‌اند.

نقشه‌های موجود در اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت نیز به صورت نادرستی بیان کرده که خرس‌ها در بخش‌های عظیمی از ایران منقرض شده‌اند، در حالی که خرس‌های ایران هنوز در بخش‌های گسترده‌ای از کشورمان، از جمله آذربایجان شرقی، پراکنش تاریخی خود را همچنان حفظ کرده‌اند.

• جمعیت خرس قهوه‌ای در آذربایجان شرقی کاهش نیافته است

سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در خصوص اقدامات حمایتی از خرس قهوه‌ای گفت: طول خرس قهوه‌ای ایران در حدود 2 تا 2.5 متر و وزن این پستاندار بین 90 تا 290 کیلوگرم در نوسان است، اما به طور متوسط حدود 180 کیلوگرم وزن دارد، به رغم وزن و هیکل درشت می‌تواند تا 64 کیلومتر بر ساعت بدود.  

داود غنی‌پور گفت: خرس قهوه‌ای به رغم این که بزرگ‌ترین گوشتخوار کشور محسوب می‌شود، ترسو است و از انسان گریزان است و به محض احساس وجود افراد، پا به فرار می‌گذارد.

وی ادامه داد: بنا به گزارش کارشناسان محیط زیست آذربایجان شرقی این گونه در معرض تهدید در آذربایجان شرقی همچنان به زیست خود ادامه می‌دهد.  

سرپرست محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز گفت: به استناد این که آمار و مشاهدات کارشناسان محیط زیست استان تغییر محسوسی در خصوص حضور خرس قهوه‌ای در زیستگاه‌های منطقه گزارش نکرده‌اند، بر این اساس نگرانی خاصی در کاهش جمعیت آنها وجود ندارد.  

سیدمحسن حسینی قمی گفت: البته در یک سال گذشته 2 گزارش مبنی بر حمله خرس قهوه‌ای به انسان در آذربایجان شرقی ثبت شده که منجر به زخمی شدن 2 نفر از افراد بومی شده که تحت مداوا قرار گرفته‌اند ولی آسیبی به خرس مهاجم وارد نشده است.  

• سه زیستگاه خرس قهوه‌ای در آذربایجان شرقی واقع است

رییس اداره پایش حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی نیز گفت: گزارشات مختلف در چند سال گذشته از حمله خرس به افراد بومی در زیستگاه‌های این گونه جانوری رسیده که مهاجم بیشتر خرس ماده دارای توله بوده که به هر دلیلی عصبانی و حمله‌ور شده است؛ بر این اساس بهتر است کسانی که در زیستگاه‌های خرس قهوه ای تردد دارند با سر و صدا حرکت کنند تا خرس ها از وجود آنان آگاه شوند و منطقه را ترک کنند.  

محمدرضا مسعود گفت: خرس‌هایی که غافلگیر شوند و به یکباره با انسان روبرو شوند به آنها حمله می‌کنند و خطرناک خواهند شد؛ در غیر این صورت به سرعت متواری می شوند.  

وی افزود: توسعه باغات میوه در جنگل‌ها موجب شده تا خرس‌های قهوه‌ای زیانکاری کنند؛ از طرف دیگر در سال‌های اخیر برداشت میوه‌های جنگلی مانند آلوچه، ازگیل، انار و غیره توسط جوامع محلی این جانور را در مضیقه غذایی قرار داده تا حملاتی را به جوامع انسانی داشته باشد.

مسعود گفت:  شکستن شاخه‌های درختان و کندوهای عسل در زیستگاه‌های خرس‌های قهوه‌ای در آذربایجان شرقی مشاهده شده، بنابر این نباید به زیستگاه آنها تجاوز شود؛ تحلیل‌ها نشان می‌دهد سالانه تعداد قابل توجهی از خرس‌ها جان خود را به خاطر دشمنی افراد بومی از دست می‌دهند.  

وی افزود: تاکنون هیچ گونه آمار رسمی از تعداد خرس‌های قهوه‌ای ایران و آذربایجان شرقی ارایه نشده و آمار ارایه شده گمانه‌زنی بوده و صحت علمی ندارد، چون سرشماری گوشتخواران بسیار دشوار است اما وجود سه زیستگاه خرس قهوه‌ای در آذربایجان شرقی ثبت شده است.

مسعود ادامه داد: خرس قهوه‌ای آذربایجان شرقی سه جمعیت جداگانه دارد، بزرگ‌ترین جمعیت خرس‌ها در مناطق ارسباران و هوراند زیست می‌کنند و بیشتر آنها ساکن جنگل هستند، دومین گروه جمعیتی این گونه گوشتخوار که بسیار با اهمیت هستند، در رشته کوه بزقوش شهرستان سراب زندگی می‌کنند.  

وی گفت: اهمیت این گروه جمعیتی خرس قهوه‌ای در آذربایجان شرقی به علت برقراری ارتباط بیولوژیک خرس‌های منطقه خزر با جمعیت خرس‌های ارتفاعات سبلان اردبیل که از طریق منطقه حفاظت شده "کاغذکنان" آذربایجان شرقی برقرار می‌شود، است.   

رییس اداره پایش حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اضافه کرد: سومین جمعیت خرس قهوه‌ای که جمعیت کوچکی را شامل می‌شوند، ساکن در ارتفاعات شمالی سهند در اطراف تبریز هستند که از طریق شرق با جمعیت خرس‌های بزقوش دارای ارتباط بیولوژیک هستند.  

مسعود تاکید کرد: حفظ ارتباط بیولوژیک جمعیت‌های خرس قهوه‌ای بسیار مهم است و بر این اساس باید با کنترل ساخت و سازها و توسعه شهری و شبکه راه‌ها از پدیده جزیره‌ای شدن جمعیت خرس‌های قهوه‌ای کشور جلوگیری کرد.  

وی با بیان این که خرس‌های قهوه‌ای زمستان خوابی دارند و توله‌های خود را در خواب زمستانی به دنیا می‌آورند، یادآور شد: خرس‌های قهوه‌ای هر 2 سال یک بار در فصل زمستان زاد و ولد می‌کنند و در هر بار زایمان 2 توله و در برخی مواقع تا سه توله را به دنیا می‌آورند.

• 90 درصد زیستگاه خرس‌های قهوه‌ای آذربایجان شرقی در مناطق حفاظت شده قرار دارد

رییس اداره پایش حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی گفت: خرس‌های قهوه ای که در منطقه سهند آذربایجان شرقی ساکن هستند، زمستان خوابی دارند اما بقیه خرس‌های آذربایجان شرقی خواب زمستانی نداشته و توله‌های خود را در زمستان و در بیداری به دنیا می‌آورند.  

مسعود ادامه داد: 90 درصد جمعیت و زیستگاه‌های خرس‌های قهوه‌ای آذربایجان شرقی در مناطق حفاظت شده ارسابان قرار دارند و بر این اساس به نوعی تحت حفاظت محیط زیست قرار داشته و جمعیت آنها در این استان کنترل می‌شود و وضع این گونه نگران‌کننده نیست.  

وی یادآور شد: آموزش کشاورزان و اجرای طرح‌هایی که بتواند به نوعی موجب تعامل بین جوامع محلی و گونه‌های وحشی به خصوص خرس قهوه‌ای شود، می‌تواند سرعت روند کاهش جمعیت خرس قهوه‌ای را متوقف کند و در ایران نیز از تشکل‌های زیست محیطی، جوامع آگاه محلی و رسانه‌ها انتظار داریم تا ماموران و کارشناسان حفاظت محیط زیست را در حمایت از این گونه‌های جانوری در معرض تهدید یاری دهند.  

زیستگاه‌های اصلی خرس قهوه‌ای، عموما مناطق جنگلی خزری، جنگل‌های ارسباران و زاگرس، علفزارهای مرتفع کوهستانی نزدیک به جنگل و دره‌های پایین‌دست جنگل است، خرس‌های قهوه‌ای در اواخر تابستان و پاییز، معمولا در مناطق پایین‌دست جنگل یا دره‌هایی که میوه‌های وحشی در آنها یافت می‌شود، ساکن هستند.

این خرس‌ها با شروع فصل زمستان به خواب زمستانی می‌روند و جالب است بدانید که در همین فصل زایمان می‌کنند، نوزاد خرس قهوه‌ای پس از به‌ دنیا آمدن، از شیر مادر تغذیه می‌کند و بزرگ می‌شود و وقتی مادر از خواب برمی‌خیزد، 2 توله یک‌ ماهه را در کنار خود می‌بیند.

خرس قهوه‌ای به خوردن مورچه‌های زیر سنگ‌ها در مناطق کوهستانی نیز علاقه دارد و تق‌تق سنگ‌ها در یک محل کوهستانی، می‌تواند از نزدیک‌شدن یک خرس قهوه‌ای خبر دهد.